سؤالات:
1-توصیه جنابعالی به افرادی كه مبتلا به سنگ كلیه می باشند یا سابقه آن را دارند راجع به گرفتن روزه چیست ؟ چه شرایطی را دراین تصمیم گیری دخیل می دانید ؟
2-آیا نارسایی مزمن كلیوی را منعی برای روزه گرفتن میدانید؟ خواهشمنداست در پاسخ به این سوال به شرایط خاصی از جمله میزان پیشرفت بیماری ، عوامل اتیولوژیك ومصرف داروها عنایت فرمایید.
3-آیا بیماران دارای كلیه پیوندی را مجاز به گرفتن روزه می دانید؟آیا شرایط خاص بیمار می تواند درپاسخ به این سوال موثر باشد ؟
4-به نظر حضرتعالی آیا فردی كه یك كلیه فعال دارد می تواند روزه بگیرد ؟
5-به نظر جنابعالی آیا بیماران مبتلا به سندرم نفروتیك مجاز به روزه گرفتن می باشند ؟چه شرایطی را در این تصمیم گیری دخیل می دانید ؟
6-خواهشمنداست نظرات خودرا مبنی بر تجربیات علمی و عملی راجع به سایر بیماریها ی كلیوی یا تظاهرات كلیوی بیماریهای سیستمیك كه معتقدید روزه داری باعث بروز ،تشدید ،بروز عوارض یا تداخل در درمان آنها می شود بیان فرمایید . در صورت وجود چنین بیماریها یی روزه داری برای كدامیك از آنها و تحت چه شرایطی مجاز می باشد ؟
پاسخ ها:
سؤال 1
دكتر مازیار
یكی از مهمترین عوامل دخیل درسنگ سازی كلیه غلظت اداری مواد تولید كننده سنگ از جمله كلسیم می باشد به طوریكه هرچه میزان كلسیم در واحد حجم ادرار بیشتر باشد امكان سنگ سازی افزایش می یابد بنابراین اولین توصیه پزشك به بیماران مصرف زیاد مایعات می باشد به طوریكه در طول 24ساعت ادراری كاملاً رقیق داشته باشند حتی به بیماران توصیه می شود كه هنگام خواب دو لیوان بخورند تا در نیمه شب جهت دفع ادرار بیدارشوند و مجدداً با نوشیدن آب به خواب روند چرا كه در غیر این صورت در طی روز با مصرف مایعات، ادراری رقیق خواهند داشت ولی در هنگام خواب و عدم مصرف مایعات ،ادرار غلیظ می شود و در همین زمان امكان تولید هسته اولیه سنگ وجود دارد و به مرور زمان با رسوب لایه های بعدی سنگ تشكیل می شود . بنابراین مسئله اصلی رقت ادرار درطول 24ساعت می باشد . در طی روزه داری به نظر نمی رسد بتوان غلظت ادرار را برای كل مدت رقیق نگه داشت چرا كه حتی اگر مایعات زیادی هم از افطار تا سحر میل شود به علت افزایش حجم داخل عروقی قسمت اعظم آن در طی چند ساعت اول دفع می شود و بعد از آن با عدم مصرف ادرار مجدداً غلیظ می شود . مسلما ًهر چه زمان روزه داری طولانی تر و آب و هوا گرمتر و امكان از دست دادن آب از طریق پوست بیشتر باشد ادرار غلیظ تر خواهد شد و امكان تشكیل هسته اولیه سنگ وجود خواهد داشت .
دكتر عباسی
از آنجا كه عدم مصرف آب به مدت طولانی باعث اشباع ادرار از عناصر مولد سنگ می گرددو این حالت در رشد و تشكیل سنگ جدید موثر می باشد . بنابراین من توصیه می كنم بیمارانی كه بطور مكررسنگ می سازند از روزه گرفتن پرهیز نموده ودر صورت تمایل شدید می توانند قضای آنرا در فصول سرد مثل زمستان كه روزه ها كوتاه و هوا خنك است بجا آورند .
دكتر صالحی
كسانی كه سابقه سنگ سازی مكرر و یا اعمال جراحی و یا اقدامات درمانی متعدد مثل خارج كردن سنگ از بدن و یا درمان با دستگاه سنگ شكن داشته اند و یا در حال حاضر دارای سنگ انسدادی و فعال می باشند بهتر است از روزه گرفتن خودداری نمایند .
دكتر رئیس جلالی
اگر سنگ كوچك باشد ،علائم بالینی نداشته باشد و انسدادایجاد نكرده باشد روزه بلامانع است ولی در این افراد و افراددیگر كه سابقه دفع مكررسنگ كلیه دارند ، پرهیز از دهیدراسیون ضروری است .پس درصورتی كه این افراد تمایل به روزه گرفتن داشته باشند حتی الامكان از گرما، آفتاب ، پركاری كه تعریق زیاد به دنبال داشته باشد پرهیز نمایند ، در غیر این صورت كمبود آب بدن بالقوه خطر ناك می باشد .
نظرات بقیه اساتید هم منع روزه داری در سنگ سازی مكرر و اكثرا بیش از یك بار و فعال است .
پاسخ 2
دكتر مازیار
نارسایی مزمن كلیوی علل متفاتی دارد و در كل هر عا ملی كه بتواند سبب آسیب برگشت ناپذیر نفرونها شود منجر به نارسایی مزمن كلیه می گردد كه این آسیب به مرور زمان پیشرفت كرده و به مرحله ای می رسد كه نیاز به درمانهای جایگزینی از قبیل دیالیز یاپیوند می باشد . یك سری از عوامل سبب تسریع پیشرفت نارسایی می شود كه عبارتند از : عدم كنترل بیماری زمینه ای، عدم كنترل فشار خون و عدم رعایت رژیم غذایی . بنابر این جهت جلوگیری از پیشرفت سریع نارسایی كلیه باید اولا سعی در كنترل بیماری زمینه ای داشت و ثانیا فشار خون در حد قابل قبولی كنترل شود و رژیم غذایی مناسبی رعایت گردد . جهت كنترل بیماری زمینه ای و فشار خون غالبا نیاز به مصرف داروست كه باید در فواصل زمانی معین مصرف شوند، در صورتی كه این فواصل زمانی به علت روزه داری رعایت نشود امكان عدم كنترل فشار خون پیش می آید .
مساله دوم ، در نارسایی مزمن كلیوی تنظیم غلظت ادراربا مشكل رخ می دهد . در افراد سالم كلیه می تواند ادرار را به صورت كاملا رقیق (زمانیكه فرد مایعات زیادی مصرف كرده ) ویا كاملا غلیظ (زمانیكه فرد مایعات را كمتر از حد نیازش مصرف كرده ) با اسمولالیته ای بین 1200-40 دفع كند . در صورتیكه در فردی با نارسایی مزمن كلیه ، به دلیل اختلال در مكانیسم های تغلیظ و ترقیق توبولهای كلیوی ادرار با غلظت مشخصی دفع میشود ، چه فرد هایپرولمیك باشد و چه ها یپو ولمیك . بنابراین در چنین فردی حفظ میزان مایعات بدن در شرایط روزه داری دچار مشكل می شود .
دكتر عباسی
به طور كلی بیماری كه نارسایی مزمن كلیوی دارد قسمتی یا تمام فونكسیون كلیه خود را از دست داده است و چنین كلیه هایی در برابر هر عاملی كه باعث دهیدراتاسیون و كاهش حجم ادرار گردد حساس بوده و باعث تشدید آسیب حاصله میگردد و به نظر من بدون توجه به عامل اتیولوژیك یا مصرف داروها بایستی توصیه نمود در مرحله ی نارسایی از كم آبی پرهیز گردد.
دكتر صالحی
در بیماران نارسایی مزمن كلیه، كلیه ها از كار افتاده و یا در حال از بین رفتن می باشند این افراد از نظر تعادل آب و املاح بدن بسیار شكننده و در معرض خطر میباشند بنابراین گرفتن روزه جهت سلامتی این بیماران مخاطره آمیزه می باشد ، به خصوص اگر كه داروها ی ادرار آور یا كورتون مصرف نمایند. عوامل ایجاد كننده بیماری (اتیو لوژیك ) در ایجاد عوارض بیماری تاثیر چندانی ندارند.
دكتر رئیس جلالی
افراد با نارسایی مزمن كلیه شدید توانایی گرفتن روزه را ندارند اما اگر GFR بیش از 30% باشد به شرط آنكه از نظر جسمانی توانایی داشته باشد و از كارهای سنگین پرهیز نماید روزه گرفتن بلامانع است و در درمانگاه پیگیری شود .
سه پاسخ دیگر بیانگر عدم روزه داری در مرحله ی استقرار نارسایی مزمن می باشد كه كلیه ها به كاهش حجم مایعات خیلی حساس است و تغییرات الكترولیتی شدید است .
سئوال 3
دكتر مازیار
در مورد بیماران پیوندی كه پیوند موفقیت آمیزی داشته اند مساله عمده مصرف داروهاست و در كسانیكه درجاتی از پیوند در كلیه انسان ظاهر شده، مانند بیماران نارسایی مزمن كلیه باید جنبه های مختلف را در نظر گرفت .
دكتر عباسی
خیر، باید دانست كه كلیه پیوندی را نمیتوان همچون كلیه طبیعی فرد دانست واین كلیه ها طول عمر مشخص دارند و عواملی همچون عفونت و دهیدراتاسیون می توانند طول عمر موثر این كلیه ها را كاهش دهند و ضمناً این بیماران مجبورند در فواصل زمانی مشخص داروهای ساپرس كننده سیستم ایمنی دریافت كنند .
دكتر صالحی
عده زیادی از بیماران پیوند كلیه بعلت مصرف كورتون دچار بیماری دیابت می شوند و توانایی گرفتن روزه را ندارند در غیر این صورت در صورت طبیعی بودن اوره ،كراتینین بیمار ودرصورت عدم فشار خون بالا و مصرف دارو جهت فشار خون بالا ودرصورت عدم وجود عوارض داروهای ضد ایمنی روزه گرفتن این افراد منعی ندارد .
دكتررئیس جلالی
بیماران با كلیه پیوندی چون داروهای ویژه را باید در ساعات معین مصرف كنندو از طرف دیگر داروهایی را كه مصرف می كنند میتوانند ناراحتی معده ایجاد كنند به این اشخاص روزه گرفتن توصیه نمی گردد.
در پاسخهای دیگر آمده است كه در كلیه پیوندی در شش ماه اول و به طور ارجح یك سال اول نبایستی روزه گرفت ولی بعداز این مدت فقط مصرف داروها منعی برای روزه داری هستند .
سوال 4
دكتر مازیار
ازآنجائیكه انسان به راحتی می تواند با یك كلیه زندگی كند ،در صورتیكه فعالیت كلیه باقیمانده در حد طبیعی باشد ،روزه داری منعی ندارد.
دكتر عباسی
به نظر من باید عاملی را كه مسبب از دست رفتن كلیه مقابل بوده است در نظر داشت و همچنین میزان سلامت كلیه فعلی را من به بیمارانی كه كلیه خودرا در اثر ترومااز دست داده اند و كلیه مقابل كاملاًسالم است توصیه به روزه داری میكنم ضمن اینكه مصرف مایعات را درصبحگاه و شب افزایش دهند ،امادر صورتیكه عامل از دست رفتن كلیه سنگ یا عفونت بوده یا كلیه فعلی هم به درجاتی آسیب داشته باشد توصیه می كنم روزه نگیرند.
دكتر صالحی
افرادسنگ كلیه ای در صورتیكه سابقه سنگ سازی در كلیه سالم نداشته و سابقه عفونت مكررویا فشار خون بالا نداشته و كلیه باقی مانده كاملاًسالم و طبیعی است منعی از نظر گرفتن روزه ندارند ،بقیه پاسخها در صورت سالم بودن كلیه باقی مانده ،روزه داری را منع نمی كنند.
سوال 5
دكتر قاسمی
اگر بیمارقبلاًمبتلا به سندرم نفروتیك بوده ودرحال حاضر درفاز رمیسیون است براحتی می تواند روزه بگیرد و هیچگونه منعی برای روزه داری ندارد .
در بیماری كه با ورم شدید ودر حالت عود بیماری ویا با اولین اپیزود بیماری مراجعه می كند با توجه به شرایط خاص بیمار باید تصمیم گرفت . اگر بیمار از داروهای خاص به صورت منقسم در روزاستفاده می كند ویا نیاز به تزریق آلبومین و FFP دارد به نظر می رسد كه قادربه روزه داری نباشد .
دكتر مازیار
سندرم نفروتیك علل مختلف دارد ازجمله درگیری اولیه كلیه ویا در گیری كلیه در زمینه بیماری های سیستمیك . همچنین سندرم نفروتیك می تواند با فانكشن طبیعی كلیه باشد و یا با درجاتی از نارسایی كلیه . بنابراین باید این مسا ئل را مد نظر داشت:
الف : وجود یا عدم بیماری سیستمیك ، عوارض و درمان آن
ب:وجود یا عدم وجود نارسایی مزمن كلیه .
ج:وجود یا عدم وجود فشار خون .
د:داروهای مورد نیاز و فواصل زمانی مصرف آنها .
دكتر رئیس جلالی
در صورتیكه فعالیت طبیعی باشد و از نظر جسمی توان آنرا داشته باشند (علائم شدید نباشد ) درصورت تمایل بلامانع است . بهر حال تمام بیمارانیكه روزه می گیرند با مشاوره وویزیت متخصص باشد .
البته درپاسخهای دیگر روزه داری منع شده است .
سوال 6
دكتر مازیار
در كلیه بیماران كلیوی با صرفنظر ازنوع بیماری ،كنترل بیماری زمینه ای ،كنترل فشار خون و رعایت رژیم غذایی از جمله مصرف میزان مناسب مایعات برحسب قدرت توبولهای كلیه درتنظیم اسمولالیته ادراردرشرایط مختلف آب و الكترولیت بدن ازمسایل اصلی هستند و هر عاملی كه مانع انجام این اهداف شود میتواند آسیب بیشتری هم به سایر ارگانها وارد سازد .
دكتر عباسی
در مورد سایر بیماریهای كلیوی یا بیماریهای سیستمیك كه كلیه را هم به نحوی گرفتار میسازد باید با توجه به شرایط مریض و نوع بیماری تصمیم گرفت و نهایتاً در فاز حاد بیماری ممكن است بیمار را از روزه داری منع كرد .
دكتر صالحی
لیست بیماریهای كلیوی و سیستم ادراری كه از نظر گرفتن روزه دچار اشكال طولانی و خارج از حوصله این نظر حداقل است ولی مختصراً عرض میشود كه بیماران كلیه پلی كیستیك، بیماران پیلونفریت حاد،بیماری سیستیت حاد ، پروستاتیت حاد ، انسدادمجری ادراری دراثر بزرگی پروستات، عفونت ادراری مكرر و وجود سنگ عفونی درسیستم ادراری .
با همكاري:
دكتر عباسي ، دكتر صالحي ، دكتر رئيس جلالي ، دكتر خديجه قاسمي ، دكتر مازيار ، دكتر احمدي و تني چند از اساتيد ديگر .
روزه و کلیه
ولهارد معتقد است كه روزه یكی از موثر ترین راههای درمان گلومرولونفریت حاد (ورم كلیه )است هر چند علت این امر معلوم نیست اما تجربه و آزمایش نشان داده كه پس از روزه تمام علایم حاد بیماری به سرعت كاهش می یابد و این نظر مورد تایید بسیاری از پزشكان است. 1
آلكسی سوفورین دانشمند روسی می نویسد :
درمان از طریق روزه فایده ویژه ای برای درمان كم خونی و بیماریهای كلیه وكبد و….دارد.
همانطور كه می دانیم بیماریهایی از قبیل فیبروم، سنگ كلیه ،ورم مثانه و نفریت های حاد و مزمن و عفونتهای مجاری ادراری حاصله از كولی باسیل ، دراین گروه قراردارند .
طبق آمار دكتر ویونی ازمیان 21جواب واصله دراین دسته امراض 18مورد حاكی از موفقیت دردرمان و دریك مورد عودبیماری و دو مورد حاكی از شكست درمان بوده است .
ازطریق انجام آزمایش های متعدد روی خون و ادراركه قبل از شروع و بعد ازخاتمه معالجه به عمل میآید میتوان ثابت كرد كه چگونه تركیب خون و ادرار در جریان معالجه با روزه عمیقاًتغییر میابد و به شكل تركیب طبیعی بر میگردد.تعداددرصد موفقیت در این مورد معدل 47/90% میباشد.
طی تحقیقی كه برروی 23گیرنده پیوند كلیه از كشور عربستان سعودی به منظور بررسی اثر روزه برعملكرد كلیه دراین بیماران انجام شدمتوسط دوره پیوند دراینها دو سال بود كه نتایج نشان دادكه ماه رمضان به نظر نمی رسد ارتباطی با هر یك از اثرات معنی دار در گیرندهای پیوندی كه با عملكرد پیوند نرمال یا مختل وجود داشته باشد و مطرح كننده این است كه برای این بیماران روزه یك سال بعد پیوند كلیه بی خطر است ( 1 ).
آقای گوما و همكاران در یك بررسی بر اثرات روزه بر روی سطح یوریك اسید و غلظت لیپید در سرم نشان داد كه یوریك اسید وگلیسیرید ها با افزایش همراه بود اما افزایش كلسترول و فسفولیپید رخ نداد . تری گلیسیرید ها سرعت افزایش بیشتری نسبت به یوریك اسید داشتند كه بر این امر دلالت دارد كه افزایش یوریك اسید ثانویه به افزایش تری گلیسیریدها بود . این نشان دادكه اسید های سنتتیك پورین و چربی از طریق یك فاكتور شایع با وزن مولكولی كم ارتباط دارند ( 2 ) تا اینكه از طریق نقش یك آنزیمی شایع (Sharing Of a Common enzyme ).
در عربستان به منظور بررسی تغییرات فصلی كولیك سنگهای ادراری پژوهشی انجام گرفته كه نتایج نشان داد( 3 )در ماه رمضان درد كولیك ناشی از سنگهای ادراری افزایش معنی داری نسبت به سایر ماهها نداشت .
اثرات روزه در طول ماه رمضان بر دفع كلیوی كتون ،پروتئین ، گلوكز ، یوروبیلینوژن و Hb اثری ندارد( 4 ).
گر چه نخوردن غذای معمولی ،درمدت چند روز ، سبب افزایش اسید اوریك به مقدار غیر طبیعی می شود .
(5)در روزه داری اسلامی از آنجا كه طول مدت نخوردن غذا كوتاه و نیز متناوب است ، افزایش اسید اوریك مختصر و در حدود غلظتهای طبیعی است (7 و6 ). افزایش اسید اوریك در هنگام نخوردن غذا احتمالاًبه علت كاهش GFR ، كاهش كلیرانس اسید اوریك و تغییراتی است كه در انتقال اسید اوریك بدون اهمیت است (7 ) .روزه گرفتن در بیمارانی كه ناراحتی شدید كلیوی دارند توصیه نمی شود ، زیرا نخوردن غذا ممكن است با افزایش پتاسیم همراه باشد (8). در افرادی كه گیرنده پیوند كلیه بوده ، آزاتیو پورین ، پردنیزولون وسیكلو سپورین مصرف می كردند و آزمونهای كلیوی آنها طبیعی بود ، پس از روزه گرفتن اختلالی مشاهده نشد و قدرت تغلیظ كلیه مانند افراد طبیعی بود (10-9). تغلیظ ادرار در شخص روزه داری كه دستگاه اداری او سنگ ساز است زمینه را جهت تشكیل سنگ با 30روزو روزانه 14-17 ساعت روزه داری ساعت سبب ابتلای مجدد سنگ كلیه در این گونه افراد می شود و بررسی خاصی نیاز دارد و گرفتن روزه توصیه نمی شود.
Reference:
1-Abdalla AH, Shaheen FA, Rassoul Z. Effect of Ramadan fasting on Muslim kidney transplant recipients. Am J Nephrol 1998; 18:101-4.
2-Gaman KA, Mastaha KY,Mahmoud NP, et al. The effects of fasting in Ramadan Serum Uric acid and lipid concent rations.Br J Notr 1978 nor; 40(3): 573-81.
3-Al-Hadramy MS. Seasonal variations of urinary stone colic in Arabia. J Pak Med Assoc 1997; 47:281-4.
4- Cheah SH, Ch’ng SL, Hussein R, Ducan MT. Effects of fasting during Ramadan on urinary excretion in Malaysian Muslims. Br J Nutr 1990;63:329 -37.
5- Murphy R, Shipman KH. Hyperuricemia during total fasts. Arch Intern Med 1963;112:659-62.
6- Azizi F. Rasouli HA. Serum glucose, bilirubin, calcium, phosphorus, protein and albumin concentrations during Ramadan. Med J Islamic Rep Iran 1987;1:38-41.
7-El-Hazmi. MAF,Al.-Fatch Fz,Al- motlch IB. “ Etfect of Ramadan fasting on the values of hemtological and biochemical parameters. “ Saudi med J8: 171,1987.
8- Gifford JD Rutsky EA, Kirk KA, McDaniel HG. Control of serum potassium during fasting in patient with end stage renal disease. Kindney Int 1989; 35:90-4.
9-Rashed Att Siddiqvi SA,Abu Bomch SH. “ Clinical Problems during fast of Ramadan” lancat : 1396,1989.
10. Sakr AH. Fasting in Islam. J Am Diet Assoc 1975;67:17-21.
11-به نقل از مجله پزشك و دارو ،سال دوم شماره 27، ص195،و نیز دكار عبدالعزیز اسماعیل : اسلام وطب الحدیث ص (23 و24 )