سؤالات
1-به نظر حضرتعالی آیا بیماران مبتلا به كم خونی با توجه نوع وشدت آن مجاز به گرفتن روزه میباشند؟ چه شرایطی را دراین تصمیم گیری دخیل میدانید؟
2-آیا افراد مبتلا به لوكمی ها و لنفوم ها كه فعلاً تحت عمل شیمی درمانی هستند میتوانند روزه داری كنند؟اگر همان بیماران درفاز ریمیژن باشند چطور؟
3-آیا افراد مبتلا به فاویسم قادر به روزه داری هستند؟
4-با توجه به تجربیات علمی و عملی خود روزه داری باعث بروز، تشدید،بروز عوارض ویا تداخل در درمان كدام یك از بیماریهای خونی میگردد؟
پاسخ ها
سؤال 1
دكتر تابعی
بسته به سن، شرایط فیزیولوژیكی سایر اعضاء بدن و همچنین طول دوره روزه داری فرق میكند. برای مثال فرد جوانی كه دارای كم خونی خفیف از نوع تالاسمی مینور بوده و بقیه شرایط خوب میباشد بنظر نمیرسد روزه گیری ممنوع باشد ولی كم خونی ثانوی به بیماریهای مزمن بی اشكال نمی باشد.
دكتر طبیب
الف ) دربیماران آنمی داسی شكل دهیدراتاسیون باعث كریز دردناك میگردد لذاروزه داری توصیه نمیشود
ب) در بیماران با آنمی مختلف اگر آنمی شدید باشد خصوصاً در افراد مسن و افرادی كه به دلیلی وضعیت همودینامیك آنان مختل باشد و در بیماران CHF بیماری انسدادی عروق كرونری، CVA,IHD و غیره دهیدراتاسیون و كاهش حجم داخل عروقی باعث كاهش O2 Delivery می شود لذا روزه داری توصیه نمی شود.
دكتر شیرازی
در كم خونی های حاد ‹ حاصل از خونریزی، لوسمی ها، همولیزها › روزه مضر است. در كمخونی های مزمن علایم نسبت به توان فرد روزه مجاز است.
توصیه می شود در كم خونی های مزمن متوسط و شدید از روزه گرفتن خودداری كنند مگر به مدت كوتاه و براساس توان و تجربه شخصی.
سئوال 2
دكتر تابعی
در فاز ریمیژن بسته به مساعد بودن بقیه شرایط شاید اشكال نداشته باشد.
دكتر طبیب
در بیماران لوسمی و لنفوم تحت شیمی درمانی با توجه به ریسك Tumor Lysis syndrom Acut Uric Acid Nephropaty ، بیماران باید هیدراتاسیون كافی و جریان ادراری بالایی داشته باشند لذا روزه داری توصیه نمیشود. بیماران لوسمی و لنفوم در فاز ریمیژن ممنوعیتی جهت روزه داری ندارند ولی از سوء تغذیه در این بیماران باید اجتناب نمود.
سئوال 3
دكتر تابعی
افراد مبتلا به فاویسم چنانچه در حال همولیز نباشند بنظر میرسد بلامانع باشد.
دكتر طبیب
بیماران كمبود آنزیم G6PD ممنوعیتی جهت روزه داری ندارند.
سئوال 4
دكتر تابعی
بیماریهای خونی شدید و سرطانها كه در آنها قدرت هومواستازی دچار اشكال باشد صلاح نیست ولی در بیماریهای خفیف مثلاً هموفیلی بنظر نمیرسد با روزه داری منافات داشته باشد.
دكتر شیرازی
روزه داری تأثیری روی علایم افرادی كه مبتلا به كمخونی های ملایمند ندارد. افرادی كه دچار كمخونی های متوسط یا شدیدند به كمبود آب بدن حساس و ناتوانند.
با همكاری:
دكتر تابعی، دكتر طبیب و دكتر شیرازی
روزه و خون
طی یك پژوهش در كشور تركیه تجمع پلاكتی را در 20 فرد سالم روزه دار غیر سیگاری در طول ماه رمضان سنجیده شد. و بطور كلی معلوم شد كه BMI وكانت پلاكت در طول ماه رمضان تغییر نكرد. زمان انعقاد و خونریزی ( BT, CT) بطور معنی داری در پایان ماه رمضان افزایش داشت ( P<0.005) اما این تغییرات از نظر فیزیولوژیكی اهمیت چندانی نداشت. روزه رمضان كاهش حساسیت پلاكت به ADP وكلاژن را در روزهای 14و28 ( P<0.05) ایجاد میكند بهر حال تجمع پلاكت ناشی از اپی نفرین فقط در زوهای 28 كاهش داشت این مطالعه نشان داد كه روزه رمضان ( Invitro ) منجر به كاهش پاسخ در پاسخ های پلاكت به فاكتورهای تجمع كننده مختلف. ( ADP اپی نفرین و كلاژن ) میشود و همچنین باعث افزایش BT و CT میشود ( 1 ).
در كویت پژوهشی مبنی براثرات روزه رمضان بر بدن و تركیبات پلاسما، هماتولوژی و پاسخهای حالات ثابت ورزشی در حد submaximaL 6 فرد فعال از لحاظ فیزیكی و 7 مرد با Sedantary life انجام شد كه طی آن معلوم شد در پایان رمضان افزایش معنی داری در اسمولاریته پلاسما، سدیم و كاهش در سطح آهن در افراد بی تحرك بدست آمد. شمارش پلاكت در هر دو گروه درپایان ماه رمضان كمی افزایش داشت نهایتاًاینكه فعالیت نزدیك به حداكثر ضربان قلب نشان میدهد كه در طی ماه رمضان سازگاری قلبی عروقی دراین شرایط در افرادی كه از لحاظ فیزیكی فعالترند كافی است و بالانس مایعات بدن در افراد با فعالیت فیزیكی بالاتر بهتر حفظ میشود( 2 ).
در بررسی بعمل آمده بر تغییرات BUN و گلوكز خون و ارتباط آنها با تغذیه پرانرژی در مردان بارژیم كم كالری در طول ماه رمضان در آمریكا افزایش سطح BUN بطور معنی داری در پایان ماه مبارك دیده شد.همچنین در پایان ماه مبارك ارتباطی بین قند خون ودریافت انرژی پیدا نشد(3 ).
در پژوهشی در مالزی كه بر روی 18 نفر انجام شد نشان داده شد كه نسبت سطح فروكتوزآمین به كل پروتیین در این افراد با تغییر الگوی مصرف غذا تغییر می كند چرا كه این نسبت در هفته دوم در 11نفر از این افرادبطور معنی داری كاهش داشت و این افرادكسانی بودند كه در طول ماه رمضان كاهش BMI را تجربه كرده بودند( 4 ).
اندازه گیری مقادیر برخی فاكتور های خاص سرمی در طی رمضان نشان داد كه تغییری درسطح تری گلیسیریدتوتال بدن، T3 ، گاسترین،انسولین و یا در افزایش گاسترین یا انسولین نیم ساعت بعد از صرف غذا دیده نشد. سطوح كلسترول، تیروكسین ویوریك اسید افزایش معنی داری نشان داد همچنین كاهش معنی داری دربرخی فاكتورهای خون بدن دیده شد این تغییرات باید پزشك را متوجه سازد كه در طی ماه رمضان در افراد روزه دار سطوح برخی فاكتورهای سرمی تغییر پیدا میكنند ( 5 ).
معمولاً چند ساعت پس از مصرف غذا بدن برای تامین انرژی از ذخیره های خود استفاده میكند در ساعات پس از مصرف غذا گلیكوژن كبد مهمترین منبع انرژی است. 12تا24 ساعت پس از صرف آخرین غذا تغییرات زیر در خون دیده می شود. (6) گلوكز مختصری كاهش می یابد ورود اسیدهای آمینه به خون بخصوص آلانین، گلوتامین،گلیسین افزایش می یابدو غلظت اسیدهای چرب بالا می رود به علت تغییرات فوق:
1-انسولین كاهش می یابد: كه این به علت كاهش گلوكز وعدم وجود محرك گوارشی است.
2-گلوكاگون افزایش می یابد كه احتمالاً به دلیل كاهش گلوكز می باشد.
3-هورمون رشد ممكن است افزایش یابد كه این نیز احتمال دارد به علت كاهش گلوكز باشد.
4-ممكن است فعالیت سیستم سمپاتیك افزایش یابد.
5-AmP حلقوی در كبد افزایش می یابد احتمالاً به علت افزایش گلوكاكون وفعالیت سمپاتیك.
كاهش مختصر غلظت گلوكز ( به حد 60تا70میلی گرم درصد ) درابتدای غذا نخوردن دیده می شود ولی پس از آن به دلایل زیر كاهش نمی یابد:
1-افزایش گلوكونئوژنز در كبد: به علت افزایش گلوكاگون و فعالیت سمپاتیك و كاهش انسولین
2-كاهش سنتز گلیكوژن دركبد: به علت افزایش گلوكاگون وكاهش انسولین
3-كاهش گلیكولیز در كبد: احتمالاً به علت كاهش انسولین
غلظت كلسترول وتری گلیسرید ها اول كاهش (7) ولی بعد از هفته اول تا حدود طبیعی افزایش می یابد(7 و8 )
كاهش ابتدائی ممكن است به علت كاهش درمصرف غذاها باشد كه احتمالاً به علت این است كه افراد عادت ندارند كه در شب و سحر غذا صرف كنند و كاهش وزن در هفته اول مبین این ادعا است ( 9).
افزایش بعدی چربیها ممكن است در نتیجه افزایش غذا بخصوص مصرف غذائی با حجم زیاد باشد كه فزونی چربی ها در افرادی كه روزی یك وعده غذا با حجم زیاد مصرف می كنند مشاهده شده است.(10)
روزه داری در غلظت سدیم و پتاسیم سرم تغییرات چشمگیری به وجود نمی آورد. (7) حجم ادرار در روزها كاهش و غلظت آن افزایش می یابد و بر عكس حجم آن در شبها افزایش نشان می دهد. اسمولاریته پلاسما ثابت و طبیعی است ( 11 ) درنخوردن غذا به مدت طولانی روزانه حدوداً 25 میلی اكی والان پتاسیم از راه ادرار دفع می شود.
مع هذا تغییرات پتاسیم سرم بویژه در روزهای اول غذا نخوردن ناچیز است. (12)
میزان دفع روزانه در روزه داری طولانی بین 6/2 تا6 میلی اكی والان در روز گزارش شده است (13)
ولی با تغییرات عمده در پتاسیم سرم همراه نیست. میزان دفع روی از راه ادرار نیز در روزهای اول روزه داری تا دو برابر طبیعی افزایش می یابد و همراه با افزایش غلظت روی موجود در سرم است(14 ).
اگر چه تغییرات منیزیم و روی در روزه داری اسلامی بررسی نشده است تغییرات فاحشی كه در روزاول نخوردن غذا سبب اختلال در دستگاههای مختلف بدن می شود در بررسی های دیگر مشاهده نگردیده است. ( 13و 14 )
در روزه داری تجربی مستمر معلوم شده است كه غلظت بیلی روبین غیر مستقیم افزایش می یابد (15 ).این افزایش پس از 15ساعت روزه داری تجربی مشاهده شده است در صورتی كه شخص روزه دار غذای معمولی یا فقط كربوهیدرات مصرف كند بیلی روبین كاهش خواهد یافت ولی مصرف چربیها تنها و یا اسید های آمینه تنها سبب كاهش بیلی روبین سرم نمی شود.
تغییرات SGPT،SGOT پروتئین وآلبومین سرم بسیار مختصر و از نظر آماری(9) با اهمیت نیست.
استفتائات
سوال:اینجانب دختری هستم كه در اثر ضعف پا به دكتر مراجعه كردم و نظر دكتر به كم خونی بنده بود به همین جهت از ترس مریض شدن آن سال روزه نگرفتم حال تكلیف اینجانب چیست؟
جواب:هر زمان كه احتمال دادید و میدهید روزه بر شما واجب نیست واگرعذرتان از رمضان تا رمضان دیگر ادامه دارد قضا نیز ندارد لكن باید برای هر روزیك مد طعام به فقیر بدهید.
Reference:
1. Aybak M، Turkolu A، Sermet A، et al. Effect of Ramadan fasting on platelet aggregeation in heathy male subjests. Eur J Appl physiol 1996 ;73 (6): 552 –5
2.Ramadan J. Telahoun G. Al zad NS , et al.Response to Excercise , fluid and energy balances during Ramadan in Sedantary and activ males. Nutrition 1999 oct ,15( 10): 735-9
3. Nomuni MZ, Hallak MH, Nomanis , et al. Changes in blood urea and glucose and thus association with energy – containing nutrent in men on hypocaloric diets during Ramadan Amj clin Nutr 1989 jun , 49 (1141-5
4. chnG sl , cheah Sh , Husaink , et al. Effect.of altered eating pattern on serum fructosamine: toal protain ratio and plasma glucose level.
5. Fedalis s , nurphy D, Slihsy , et al. Change in certain blood constiuents during Ramadan. AM J clin Nutr 1982 Aug ,36 (2): 350-3
6)عزیزی، فریدون و همكاران.بیماریهای غدددرون ریز. تهران.،مركز نشردانشگاهی،1365، صفحه246تا248
7) El-Hazim AF ,AL-Faleh, Al –Moflehi B"Effect of ramadan fasting on the values of hematological and biochemical parameteres "saudi med 75:171,1987.
8) Gumaa KA, mustafa KY,Mahmoud NA ,Grader AMA."The effect of fasting in ramadan.Serum uric acid and lipid concentration."BR JNUTR 40:573,1978
9) Azizi F. Rasouli HA. Serum glucose, bilirubin, calcium, phosphorus, protein and albumin concentrations during Ramadan. Med J Islamic Rep Iran 1987;1:38-41.
10)GWin up ,G.Byron.RC,Roush WH ,Krugor PA ,HamwiGJ."Effect of nibbling versus gorging on serum lipids in man."Ama j clin Nutr 13:209 1963.
11) Mustafa KY.Mahmoud NA.Gumaa KA ,Gader Ama."The effect of fasting in ramadan.Fluid electrolyte balance:BRJ NUTr 40:583 ,1978.
12) Kerndt PR ,Naugh tonji ,driscollc."Fasting:The history ,pathophysiology and complication ".West J med 137:379 ,1982.
13) Consolazo CF ,Matosh ,Metabolic aspects in man:In hemaphill DD (ED).Trace substence in enviromental health ,Vol 5 ,colombia ,university of missauri,1972.
14. Spencer H.osisd ,Kromer L ,et al "Studies of zinc metabolism min man."
15: Owendsd.Shelocs."Diagnosis of gilberts syndrome: Role of reduced caloric intake test "Br med 7.3:559,1973.